Edebiyat

Edebiyat

 

Edebiyat veya yazın; olay, düşünce, duygu ve hayalleri dil aracılığı ile estetik bir şekilde ifade etme sanatıdır.

Edebiyat kelimesi Arapça “adabiyyāt” kelimesinden gelir. Kelime “Adb” kökünden gelen ve 1. Görgü, terbiye, konuk ağırlama âdabı, 2. Yaşam tarzına ilişkin hikâye ve gözlemlerden oluşan anlamlarına gelen “adab” kelimesinin çoğul hâlidir.

 

Türkçede edebiyat” kelimesi Tanzimat Dönemi'nde kullanılmaya başlanmıştır. Bundan önce “ilm-i edeb, şiir ve inşa” gibi terimler kullanılmaktaydı. “Edebiyat” kelimesi ilk defa Şinâsi ve Namık Kemal'in yazılarında kullanılmıştır. “Edebiyat” kelimesi Fransızca “littérature” sözcüğünün Türkçesi olarak düşünülmüş ve kullanılmıştır. Fransızca “kelime”, Latince harf” anlamına gelen “littera” sözcüğünden türetilmiş “litteratura” kelimesine dayanır.

 

Edebiyatın edebiyatçılar tarafından ortak bir kanıya varılmış bir tanımı bulunmamaktadır. Edebiyat tanımlanması Platon'un Devlet” eserinden günümüze kadar sürmektedir. Platon, edebiyatın genel anlamı ile hayatın yansıması olarak tanımlamış ve bu betim günümüze kadar yaşarlığını korumuştur. Fransız roman yazarı Stendhal Bir roman yol boyunca gezdirilen ayna demektir.” Georgi Plehanov ise “Edebiyat ve sanat, hayatın aynasıdır” demiştir. Bu tanımlamaları M. Parkhomenko ve A. Myasnikov “Sanat çoğu kez aynaya benzetilir. Bu benzetmenin yanlışlığı, on dokuzuncu yüzyıl klasiklerinin bile gözünden kaçmamıştır. Ayna, karşısında duran nesneleri donuk biçimde yansıtmaktan öte bir şey yapmaz, oysa sanat gerçeğin özüne doğru çok inebilmek için gerçeği seçer, çözümler ve yeniden biçimlendirir” şeklinde eleştirmişlerdir.

 

Boris Suchkov ise iki fikrin sentezi “Sanat ve edebiyat yapıtlarının çizdiği dünya, gerçekliğin körü körüne bir kopyası değildir ama dünyanın rengini ve kokusunu kendinde muhafaza eder, şu basit nedenle ki, sanat her zaman için doğanın ve insan hayatının en özlü yanlarını ele almıştır. Her hakiki sanat yapıtının bir bildirisi olması gerekir; bu bir sanat yapıtının var olabilmesinin temel koşulu ve hayatî öğesidir. Sanat, gerçekliğin büyük disiplinine ancak boyun eğebilir, ona yardım edemez...” tanımını oluşturmuştur.

 

İngiliz edebiyat eleştirmeni Terry Eagleton Sağlam ve değişmez değerleri olan ve birtakım ortak özellikleri paylaşan eserler anlamında bir edebiyat tanımı olamaz” demiştir.

Edebiyatın sınırları önceden belirlenmiş form ve kurallara göre tasarlanarak oluşturulan bir üretim mi yoksa baştan tasarlanamayan üretim sırasında bilinçaltı ve geçmiş tecrübelerin ışığında oluşturulan özgün bir yaratı mı olduğu Eski Yunan'dan bu yana tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Öyleyse edebî metnin üretimini sorgulayan iki ana görüş vardır

Kurgucu Anlayış

İlk temsilcisi Aristoteles olup, ünlü düşünür “Poetika” adı çalışmasında tragedyayı enine boyuna incelerken kurguyu ön plana çıkararak, sanatsal dışavurumu ikinci plana atmıştır.

Dışavurumcu Anlayış

MS. I. yüzyılda Eski Romalı düşünür Longinus Peri Hypsous Yücelik Üzerine” adlı çalışmasında bir yapıtın sanatsal değerinin içindeki coşku miktarı ile ölçülebileceğini iddia ederek kurgucu anlayışı reddetmiştir. XX. yüzyıldan itibaren her iki anlayışın ortaklaşa yansıtıldığı eserler üretilmiştir. Söz gelimi James Joyce’un “Ulysses” adlı romanı hem kusursuz bir kurguya sahip hem de dışavurumun yoğun kullanıldığı devrimci bir çalışma olarak dikkat çekmektedir.

Edebiyatta Gerçeklik

Bazı edebiyat eserlerinde gerçeklik, kurmaca gerçeklik şeklindedir. Eseri ortaya koyan sanatçı gerçek hayattan esinlendiği olaylar ya da fikirler ile kendi kafasındakileri harmanlar. Bunun sonucunda eserler hem gerçek hayattan, hem de sanatçının duygu, düşünce ve hayallerinden izler taşır.

Edebiyat Türleri

1.Şiir

2.Hikâye

3.Drama

4.Efsane

5.Deneme

6.Roman

Edebiyat Akımları

Belli bir tarihsel süreçte edebiyatı, tür ve yazarın milliyeti bakımından herhangi bir ayrım olmadan şekilsel ve içeriksel olarak etkileyen belli üslup, duygu ve düşünce dizisine edebiyat akımı” veya edebî akım” denir.

 

Edebî akımlarının gelişimine bakıldığında, bu akımların salt yazına özgü olmadığı genel bir sanat akımı olarak başlayıp geliştikleri görülür. Üstelik hemen hepsi, genelde doğdukları çağın toplumsal yapısının, bu yapıya bağlı düşünüş biçiminin, ideolojinin ürünüdürler. Çağın felsefesinin sanat üzerindeki etkisi akım olarak ortaya çıkar ve bütün sanat türlerinde ortak özellikler çevresinde gelişir.


Rauf Mutluay’ın tanımı bu açıdan önemlidir: “... Toplumsal düzenin ve onun değişiminin bir gereği olarak, dünya görüşü ve sanat anlayışı bakımından birleşen kişilerin, eserleriyle ortaya koydukları ve sürdürdükleri ilkelerin toplamından doğan tutarlılığa bir edebiyat akımı denir”.

 

Dünyada Belli Başlı Edebî Akımlar

1.Hümanizm

2.Klasisizm

3.Romantizm (coşumculuk)

4.Parnasizm (betimselcilik - yalnızca şiirde)

5.Modernizm

6.Postmodernizm

7.Natüralizm (doğalcılık)

8.Sembolizm (simgecilik)

9.İdealizm (ünanimizm)

10.Realizm (gerçekçilik)

11.Fütürizm (gelecekçilik)

12.Dadaizm

13.Sürrealizm (gerçeküstücülük)

14.Letrizm (harfçilik)

15.Egzistansiyalizm (varoluşçuluk)

16.Personalizm (kişilikçilik)

17.Ekspresyonizm

Edebiyat Türleri

Edebiyat türlerini önce ikiye ayırmak mümkündür. Birincisi nazım, ikincisi nesirdir. Nazım belli bir ölçü ve kalıp esas alınarak üretilmiş edebiyat ürünleridir. Ya da kısaca bütün şiir ve şiirsel metinlerdir. Hece vezni gibi belli bir kalıp ve ölçü kaygısı güdülerek yazılır. Nesir ise serbest, ölçüsüz düz yazıdır. Nazım genel olarak bütün şiir türlerini kapsar. Nesir ise edebiyatın şiir dışındaki tüm biçimlerini… Roman, öykü, tiyatro, deneme gibi.


Edebiyat Çeşitleri

1.Fantastik edebiyat

2.Gotik edebiyat

3.İktisadi edebiyat

4.Divan edebiyatı

5.Halk edebiyatı

6.Varoluşçu edebiyat

7.Post modern edebiyat

Nazım

1.Şiir

2.Destan

3.Ağıt

4.Mesnevi

5.Eleji 

Nesir (düz yazı)

1.Roman

2.Öykü

3.Masal

4.Tiyatro

5.Deneme

6.Fıkra

7.Makale

8.Biyografi

9.Otobiyografi

10.Eleştiri

11.Anı

12.Gezi yazısı

13.Mizah

14.Edebi destan

15.Sohbet

Sözlü Anlatım

1.Nutuk (Söylev)

2.Mülakat (Görüşme)

3.Röportaj

4.Sempozyum

5.Forum

6.Münazara

7.Konferans


 

Kaynak

https://tr.wikipedia.org

 

 
ISTANBUL
 
 
 
 
 
Bugün 31 ziyaretçi (60 klik) kişi burdaydı!
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol