Palaz Dokuma
 Palaz (Palas) türü dokumalara; kapı önlerinde, saman yığınlarının üzerinde, ahşaptan yapılmış tuvaletlerin üzerine örtülmüş halde karşılaşılmıştır. Halkın önem vermediği dokumalardandır.
Hiç kuşkusuz, Anadolu’nun her yerinde rastlanabilecek el sanatlarının bir benzerine Tunceli ve yöresinde rastlanılmaktadır. Ancak Tunceli ve yöresinde gündelik hayat esas olarak hayvancılık üzerine kurulmuştur. Hayvancılığın gelişmesi, yörede geleneksel el sanatları arasında halı, kilim, cicim ve palaz dokumacılığının daha çok gelişmesine neden olmuştur. Tunceli’de yaygın bir el sanatları geleneği bulunmaktadır. Bunların başında yün halı, kilim, cicim ve palaz dokumacılığı gelmektedir. Günümüzde ilçelerde, halı ve kilim dokumacılığı; köylerdeyse çanak-çömlek yapımı varlığını sürdürmektedir.
Temel ekonomik girdinin hayvancılık olduğu Tunceli’de, geleneksel el sanatları arasında dokumacılık ön plana çıkmaktadır. Hayvan yünüyle yapılan halı, kilim, çanta, heybe, çorap ve keçi kılından çuval, palaz, harar, örken gibi ürünler, Tunceli el sanatlarının temel taşı niteliğindedir. Yöreye özgü el sanatları arasında önemli bir yer tutan cicim dokumacılığı da, tıpkı halı ve kilim gibi çeşitli çiçek ve hayvan motifleriyle işlenmektedir.
Palaz (Palas-Pala Bezi), yaygı amaçlı kullanılan ve üzerinde çeşitli gıdaların kurutulduğu düz dokuma örneklerine denir. Boyuna, enine şekiller verecek tarzda dokunur. Çözgüsü şerit halinde ve renklidir. Bazen kıldan olur. Çoğunlukla kaba dokumalardır. Kelkit yöresine ait zili dokuma tekniğinde üretilmiş palazların ölçüleri 2.70 x 3.80 m’dir. Kelkit yöresine ait zili dokuma tekniğinde üretilmiş palaz örneklerinde gıda kurutmak için tercih edildiğini düşündüğümüz beyaz renk yün kullanılır. Bu beyaz zemin üzerine gri veya siyah yünden şeritler motiflenir. Diğer bir motif uygulaması ise beyaz zemin üzerine serpme renkli motiflerdir. Palazların vazgeçilmezi ise nazar boncuklarıdır. Bu boncuklar palazların iki başına ilmek aralarına serpiştirilir.
Kelkit yöresinde dokunmuş palaz, heybe, çuval ve çantalarda kullanılan motifler
Palazlarda düz zemin üzerine çizgili veyahut aynı uygulama ile çizgilerin arasına serpme motif şeklinde iki uygulama biçimi görülür. Palazların alt ve üst köşelerine de ara ara nazar boncuğunun eklendiğini görüyoruz. Çuvallarda kalın kuşakta yer alan ana motif genelde Ağıllı’nın geri olmakla beraber devamında yer alan dar kuşaklarda ise çeşitli ve sık motifler kullanılmıştır. Heybelerde ve çantalarda ise kuşaklar arasına geleneksel motifler kullanılırken, çantalarda heybelerden farklı olarak kuşaklar tek renk üzerine serpme motifler kullanılarak oluşturulmuştur. Kara nakış, yaslamlar, gerligöz, perli, ger, Ağıllı’nın geri, Karalı’nın yanı, Kurbağacık, Camallı’nın geri, tekliperli, civan kaşı, tarak, şeytan perli, ercüme ve bu gibi motifler palaz, çuval, heybe ve çantalarda en sık kullanılan motiflerdir.
Kelkit yöresinde dokuma türlerimizin çoğu dokunmakla birlikte, zililerin özel bir yeri vardır. Çünkü zili dokumalardaki çuval, heybe, palaz ve çanta türü dokumalar, yük ve erzak taşımasında kullanıldığı için sağlam yapılarından dolayı tercih edilmektedir. Bu dayanıklılıkla birlikte geleneksel motiflerimizin bir kısmı ve kök boya uygulamasının devamı da örnekler üzerinde izlenmiştir.
 Palazlar motif özelliği en sade olan örneklerdir. Yün boyanmadan ham haliyle dokunur. Genellikle beyaz düz zemin üzerine gri ve siyah kuşakların sıralanması ile süslenir. Bazı örneklerde motiflerin palaz üzerine seyrek olarak serpildiğini görüyoruz. Palazların iki ana rengi vardır; siyah ve beyaz. Bordo ve sarı gibi renkler de kimi zaman kullanılır. Çantalar günümüzde üretilen örneklerden ibarettir. Orijinal zili örneklerinden farklı olarak tek renk zemin üzerine serpme motif uygulaması görülür. Kullanılan renklere bir genelleme yapmak pek doğru olmaz, renkler yaygın kullanıma göre değil dokuyucunun zevkine bağlı olarak değişebilir. İncelenen örneklerde ölçüler; çuvallarda 2.30 x1.80, heybelerde 1.30 x 40, palazlarda 2.70 x3.80, çantalarda ise ortalama olarak 40 x 30 cm.dir.
Azerbaycan’da halı dokumalara “halça”, düz dokuma yaygı türündeki dokumalara da “palaz” denilmektedir. Düz dokuma yaygılar içinde kilim, zili, cecim (cicim), şedde, verni (vemeh) ve sumak dokumalar yaygındır. Düz dokumalar, atkıların çözgüler arasından geçiriliş şekillerine göre kilim, cicim, zili ve sumak tekniklerini oluşturmuşlardır. Azerbaycan halı bilimcisi Latif Kerimov, halı sanatının dört evrede geliştiğini ifade etmiştir; kilim, cicim, zili ve sumak tekniklerini oluşturmuşlardır. Birinci evrede, palaz, cicim, şedde üretilmiştir. İkinci evrede, kilim gibi düz dokuma yaygılar dokunmuştur. Üçüncü evrede, zili, sumak tekniği oluşmuş ve dokuma yaygılar dokunmuştur. Son evrede halı dokuma tekniği gelişmiştir.
Kaynaklar
http://ataturk-universitesi.dergipark.gov.tr
http://investintunceli.gov.tr
http://sutad.selcuk.edu.tr |
