Tel Kırma

Bartın işi tel kırmanın gelişimine ilişkin bilgiler somut verilerin ve yazılı kaynakların kısırlığı yüzünden oldukça yetersizdir. Araştırmalara göre 1890-1900 yılları arasında ilk defa görülmüş olup ilk tel kırma işinin Bartın’ın Asma Mahallesi’nde oturan ve “Kâtip Kızı” adıyla anılan Hatice Ağaçkıran tarafından yapıldığı sanılmaktadır.

Tel kırma, yöre halkının kendine özgü sanat anlayışı ile yoğrulup yörenin vazgeçilmez bir otantiği hâline gelmiştir. Tel kırma halk arasında çok güzel çağrışımlarla halk ozanlarının mısralarında yöresel yaşantılarını dile getirmiştir. Tel kırma, yöre halkının zevkini, düşüncesini, duygularını ve doğayla bütünleşmesini günümüze taşımıştır. Zamanla iç ve dış turizmin gelişmesi sonucu yöreye gelen yerli ve yabancı turistlerin tel kırmaya büyük ilgi gösterdikleri görülmüştür. Tel kırma, kompozisyon ve desenlerinde XVIII. ve XIX. yüzyıl ilk örneklerinden başlayarak sürekli değişme görülmektedir. Birçok yerde olduğu gibi Bartın’da da evlenme çok önceleri mahalli geleneklere göre yapılırdı. Bartın’ın mahalli düğün kıyafetlerini giymiş genç kızlar, gelin evinde tertip edilmiş yüksek bir yere yan yana oturup mahalli kıyafetlerini sergilerlerdi. Kızların giydikleri elbiseleri uskufa, yelek, şalvar, çatku ve kepten ibarettir. Uskufa yelek, belden üstünü örter ve işlemelidir. Kızın başını örten tel yazmasıdır.

Tel kırma işi ilk zamanlar çarşaf, kırlent, yastık örtüsü, bohça, karyola örtüsü ve çeşitli örtüler üzerine işlenmekteydi. Günümüzde ise bulunduğu ve kullanıldığı ortama mistik bir hava veren tel kırma işi yaygınlaşıp gelişerek şal, gece çantası, başörtüsü, fular, yatak örtüsü, oda takımı, gözlük kılıfı, mendil, abajur, pano ve giysi aksesuarları gibi çeşitli ürünlerde uygulanmaktadır.

Tel Kırma ile İlgili Özellikler

Kumaş özelliği: Tel kırma motifleri, üzerine işlendikleri kumaşın kullanım alanına göre farklılık göstermektedir. Az yıkanan, ipliği sayılabilen kumaşlar tercih edilir (şifon, tül, Ödemiş ipeği, tafta, kıl tela, yöresel özellik taşıyan kumaşlar).

Tel Özelliği: Madensel teller makinelerden geçirilerek şerit haline getirilir. Hakiki altın ve gümüşten yapıldığı gibi gümüş üzerine altın, bakır üzerine gümüş kaplayarak yapılanları da vardır. Günümüzde gümüş, bakır ve altın renginde teller bulunmaktadır.

İğne Özelliği: Tel kırma iğnesi özeldir. 2,5 – 3 cm boyunda yassı bir iğnedir. Telin geçebilmesi için baş kısmı geniş (3-4 mm) olup uca doğru incelmektedir. İki delikli olanları da vardır. İğne kenarlıklarının keskin olması kumaşı yırtabileceğinden kullanılacak iğnelerin kenarlarının keskin olmamasına dikkat edilmelidir. İğneler gümüş ve pirinçten yapılır.

Desen Özelliği: Tel kırma işlemlerinde dantel, kanava, hesap işi, girintisi-çıkıntısı az olan desenlerinden faydalanılır. Tel kırma işinde kullanılan motifleri şu şekilde sıralamak mümkündür. Bitkisel motiflerde; gül ve yaprağı, lâle, karanfil gibi çiçek motifleri, “S” kıvrım dallar, asma yaprağı gibi yaprak motifleri, geometrik motiflerde; baklava, üçgen, dörtgen, yıldız gibi formlu motifler kullanılmıştır.

Renk Özelliği: Başlı başına tek renk telle işlenebileceği gibi renkli telleri bir arada kullanarak motiflerin daha canlı hale getirilmesi mümkündür.

Deseni Kumaşa Geçirme Özelliği: Tüle işlerken desen önce kareli veya milimetrik kâğıda dökülür. Kumaşa sayarak geçirilebileceği gibi açık renk kumaşlarda koyu renk, koyu renk kumaşlarda açık renk kalemle noktalama yapılarak desen çıkarılması mümkündür.

Telin İğneye Geçirilme Özelliği: İğnenin sivri ucu aşağı doğru tutulur, tel üst delikten geçirilir (iğne iki delikli ise) ve ikinci deliğe kadar kıvrılır.

Tel Kırmanın Yapılış Özelliği: Kumaş ütülenir, yerleştirme yapılacak yere göre teğel alınır, kasnak bezleri dikilir veya dikilmeden kasnağın altına konularak gerilir. Çizdiğiniz desen özelliğine göre işlemeye geçilir. İşlemler artı puan, çarpı puan olarak işlenir.

Kenar Temizleme Özelliği: Kenar temizleme, kumaşın ve işin özelliğine göre yapılır. İğne oyası, firkete oyası, makrame bağlayarak, köşe çevirerek yapılabilir.

Kaynak

http://www.bartin74.net