Ahşap Oyuncaklar

El yapımı oyuncaklar çocuğun yaratıcılığını, el becerisini geliştirirken aynı zamanda da kendi kendine karar verebilme ve belirli alanlarda beceriler kazanmalarına imkân hazırlamaktadır. Çocuğun el becerisiyle oyuncaklarını yapması çevresini tanımasına olanak sağlamakta ve arkadaşlarıyla iş birliği içinde sosyalleşmesinde de etkili rol oynamaktadır. Bunun yanında anne, baba, dede, nine gibi büyüklerden öğrenilerek yapılan oyuncaklar geleneksel bilgi birikimi ve kültürün kuşaklar arasında aktarımına da aracılık etmektedir.

Geleneksel oyuncaklar, daha çok atık veya doğal malzeme kullanılarak yapılmaktadır. Kumaş parçaları, ahşap malzeme, metal malzeme, ip, lastik veya taş, geleneksel oyuncakların temel malzemeleridir. Çocukların kendi yaratıcılığıyla yaptığı oyuncaklar vardır. Bazı oyuncaklar da anne ve babanın bildiği oyuncakları çocuklarına öğretmesiyle yapılır. Çocuğun oyuncağını kendi yapması el becerisini geliştirirken çocuk, çaba göstererek elde ettiği oyuncakla duygusal bir bağ da kurar. Bazı ahşap oyuncakların yapımı ise ustalık istediği için marangozda ya da oyuncak yapımında usta olan kişiler tarafından yapılmaktadır. Teknolojinin gelişmesine bağlı olarak oyuncakların sanayide üretilmesi el yapımı geleneksel oyuncakların yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmasına sebep olmuştur. Çocuk hazır alınan oyuncağı hiç emek harcamadan elde eder. Yapı malzemelerinden ve nasıl yapıldığından da habersizdir. Emek harcamadan, kendisi üretmeden sahip olduğu oyuncak çocuğun sadece tüketen bir kişiliğe sahip olmasına neden olmaktadır.

Zamana bağlı olarak kültür kendini yenilemekte ve değişmektedir. Bu değişim oyuncaklara da yansımaktadır. Geleneksel el yapımı oyuncaklar içerisinde kültürel bilgiyi taşırken, küreselleşmenin etkisiyle sanayide üretilen ürünlerde tek tipleşme meydana gelmektedir. Buna bağlı olarak oyuncaklar da yerel, kültürel kimliklerden uzaklaşarak, modaya bağlı gelişmektedir. Oyuncak firmaları üretimlerini görsel medyanın güncelliğine paralel olarak gerçekleştirmektedirler. Televizyon bu değişimin en büyük etkenlerinden sayılabilir. Televizyon dizilerinde ve çizgi filmlerde oynayan popüler karakterler oyuncaklara yansımaktadır. Burada oyuncak firmalarının popüler medyayı iyi takip edip üretimlerini bu doğrultuda tasarlamaları da oyuncak modasını yaratan bir etkendir.

Geleneksel oyuncakların hayatın içine girmesi ve nesilden nesle aktarılması için televizyon gibi yaygın eğitim alanları da kullanılmalıdır. Geleneksel oyuncaklar konusunda bilinçlendirilen yönetmenlerin dizilerde, sinemalarda ve reklamlarda geleneksel oyuncaklara ve oyunlara yer vermeleri ile kültürün aktarımı bağlamında eğitime katkı sağlanabilir. Bunun yanında çeşitli çocuk dergilerinde geleneksel oyuncakların yapılışları resimlerle anlatılarak çocuklara öğretilebilir. Çocuklar, mağazadan alıp oynadıkları oyuncakla becerilerini geliştirme ve bilgi edinme gibi süreçler yaşayamazlar.

Geleneksel el yapımı oyuncakların el becerisini ve çocuklar arasında sosyalleşmeyi arttırdığı göz önünde bulundurularak, bu oyuncakların yapımı ve oyun dünyası ile ilgili geleneksel bilginin de yeni kuşaklara aktarılarak sürdürülmesi önemlidir. Bu sebeple eğitim kurumları bu konuda bilinçlendirilmelidir. Okul öncesi eğitimde el yapımı oyuncaklar çocuklara öğretilerek eğitim verilebilir. Bunun yanında eğitim kurumlarında beden eğitimi derslerinde geleneksel oyuncaklar ve oyunlar da öğretilebilir. Beden eğitimi derslerinde futbol turnuvaları yapılmaktadır. Bunun yanında çember çevirme, tornet sürme gibi oyuncaklarla oynanan oyunlar yarışmaya dönüştürülerek oynatılabilir. Oyuncak çocuğun gelişmesi ve gelecekteki kimliğinin oluşmasında büyük öneme sahiptir. Buna bağlı olarak oyuncak seçimi ciddiye alınmalı, tüm eğitim kurumlarının bu konuda duyarlılıkları artırılmalıdır. Unutulmamalıdır ki oyuncak ve oyun, çocuk için bir süreç değil gelişiminin ta kendisidir.

Ahşaptan Yapılan Oyuncaklar

Çivili Futbol

Çocukların mahalle arkadaşları ile tasarlayarak iki kişinin futbol oyunu oynadığı tahta futbolu, özellikle erkek çocukların bozuk para ile oynadığı güzel bir oyundur. Çivilerin dik bir şekilde çakılı olduğu tahta üzerinde oyuncular birer hamle yapmak zorundadır. Hamleler ise bozuk paraya parmak ile vurmak olmuştur. Tahta futbol sahası oyununda futbol severler güzel vakit geçirirken dikkatli hamleler yaparak rakip takım oyuncularını geçmeli ve çok fazla hamle yapmadan topun kaleyi bulmasını sağlamalılar. Tahta bir futbol sahası üzerinde zorlanacağınız tek bir nokta olacaktır. Rakip oyuncuların sabit bir şekilde durması ve sizlerin takım oyuncuları ile paslaşması zorlu olabilecektir.

Tornet

80'lerde çocuk olanların hafızalarında derin izleri bulunan ev yapımı kaykay bozması ulaşım ve ses çıkartma aracıdır. Bir tahta altına çakılmış iki aks ve arka aksın uçlarıyla ön aksın ortasında bulunan üç rulmandan oluşur. Rulmanların akstan fırlamasını ve ön aksın sağa sola dönmesini çiviler sağlar. Yokuş aşağı salınıp garip bir ses çıkaran bu güzide araç aynı zamanda her yerinde ucu açık çiviler bulundurması sebebiyle bir tetanos kaynağıdır.

Kızak

Kızak, bir spor dalı ve bunun yanında kış aylarında çocuklar için büyük bir eğlence kanyağıdır. Yoğun kar yağışlarının olduğu günlerde kızağı ile birlikte yokuşun başından aşağı doğru kayan birçok çocuk görülebilir. Kızaklar piyasada satıldığı gibi kişi kendi emeği ile de yapabilir. Kızağın yapılışında kullanılan malzemeler şu şekildedir; çekiç, demir sac, tahta kalaslar, ince çıtalar, çivi.

Kaşıktan Bebek

Kaşıktan bebekler çocuklarla iyi vakit geçirmenin yollarından biri, aynı zamanda ana sınıflarında yapılabilecek kadar kolay bir aktivite. Kaşıktan bebekleri yapmak için tahta kaşıklara ihtiyacınız var. Küçük baharat kaşıkları bu iş için hem çok ucuz hem de çok sevimli olacaktır, cup kek kâğıtlarına kalemlere biraz iplere hatta kumaşa ya da süslemek için parıltılara, pullara simlere bile ihtiyacınız olabilir.  

Tahta At

Malzemeleri çevreden kolaylıkla bulunabilen, el emeğiyle yapılabilecek bir oyuncaktır. Öncelikle, atın gövdesi yani üzerine binilen yeri yapılır. Bunun için yaklaşık bir metre uzunluğunda iki, iki buçuk santimetre kalınlığında ahşap bir sopa kullanılır. Oyuncak yapımı için alınan bir dosya kâğıdı büyüklüğünde mukavva üzerine at başının resmi çizilir. İstenilirse at başının önden görünüşü, istenilirse yandan görünüşü çizilebilir. Tahta atın gövdesi sopasıdır. Çocuklar sopaya oturur gibi yapıp koşarak ata binme oyunu oynar.

Hedef Tahtası

Oyuncağın yapımında ahşap malzeme kullanılacağı gibi, pazarlarda bulunan portakal kasalarının parçalarıyla da bu oyuncak yapılabilir. Tahtadan ikisi bir tahta boyu aralıkla birbirine paralel şekilde yan yana koyulur. Bir diğeri de her iki tahtanın üstüne koyulup her iki taraftan birer çivi ile çakılarak diğerlerine birleştirilir. Monte edilen bu tahtanın yanına kısa kenarları birbirini takip edecek şekilde ikinci bir tahta daha yerleştirilir ve her iki tarafından çivilenir. Yalnız tahtalar yan yana yerleştirilirken arada boşluk kalmayacak şekilde iyice yanaştırılmalıdır. Kalan tahtalar da aynı şekilde yan yana getirilip çivi ile çakılır ve hedef tahtasının montaj aşaması bitirilir.

Kılıç Kalkan

Kılıç, kenarları ince, ortası bombeli, ucuna doğru sivrilen bir âlettir. Kılıç yapımı için alınan çıta bir çakı veya maket bıçağı yardımıyla yontulur ve kılıç şekli verilir. Ayrıca kılıcın elle tutulan yerinde eli koruyan bir parçası vardır. Ölçüleri tesbit edilen çıtanın öncelikle 20 cm’lik bir kısmı testere ile kesilerek ayrılır. Geriye kalan 60 cm’lik kısmı maket bıçağı yardımı ile küçük parçalar halinde yontularak bir kılıç formu oluşturulur.

Dört Tekerlekli Çek Çek

Öncelikle arabanın yan yüzeyleri bir araya getirilir. İki uzun yan ahşap arada boşluk bırakılarak yan yana koyulur. Bu boşluğa da iki kısa ahşap, dar kenarları üzerine dikey olarak yerleştirilir. Bu şekilde uzun kenarların dışından çivi ile çakılarak parçalar birleştirilir ve bir çerçeve meydana gelir. Tabla, meydana gelen çerçevenin üzerine yerleştirilir. Tabla ahşaba kısa aralıklarla çivi ile çakılarak birleştirilir. Arabanın kasası bu şekilde ortaya çıkarılır. Arabanın dingilleri yapılırken dingillerden birinin sağına ve soluna iki tekerlek geçirilir. Dingilin uçlarından 1 cm kalacak şekilde kamalar yardımıyla rulmanlar dingile alttan ve üstten çakılarak sıkıştırılır. Diğer dingilin tekerlekleri de aynı şekilde takılır. Tekerleklerin oyuncak sürülürken çıkmaması için çok sağlam monte edilmesi gerekir. Tekerleklerin dingillere montajı bitirildiğinde arabanın kasası altı üste gelecek şekilde ters çevrilip düz bir yere koyulur. Arabanın dar kenarlarının ön ve arkasından olmak üzere dıştan içeriye doğru on santimetre işaretlenir. İşaretlemeler her iki taraftan yapılır ve bir kalem ile çizilerek belirtilir.

Dingilin biri bu çizgilerden birinin üzerine koyulur, sağdan ve soldan tam ortalanıp yerleştirilir ve yeterli sayıda çivi ile çakılır. Çiviler diğer taraftan çıkmamalıdır. Diğer dingil de aynı şekilde diğer tarafa monte edilir. Arabanın kısa kenarlarından biri ön taraf olarak kabul edilir ve bu kısmın ortası bulunarak küçük bir kanca vidalanır. Kancaya da arabayı çekmek için sağlam bir ip bağlanır. İstenilirse arabayı kolay çekmek için ipin boşta kalan ucuna geniş çaplı bir metal halka bağlanabilir. Oyuncak istenilen renge boyanabilir.

Topaç

Topaç oyuncağı ahşap malzemeden yapılır ve tornada üretilir. Basit el becerisi ile yapılabilecek bir oyuncak değildir. Konik biçimde olan topacı döndürebilmek için “kaytan” denen beyaz ve oldukça kalın bir metre uzunluğunda ip kullanılır. Topacın sivri ucuna “kabara” denen, bir çeşit kalın başlı çivi çakılır. Topacın süzülmesi ve güzel dönmesinde bu çivi önemlidir. Eğer kabara, topacın sivri ucuna tam merkezden ve düzgün çakılmayıp, biraz yamuk çakılırsa topaç, istenilen hızda ve uzun sürede dönmez. Topaçların ters koniye benzeyen gövde çevresine birkaç sıra ince kanallar açılır. Bu kanalların özelliği kaytanın sarımı sırasında birbirinin üzerine iyice oturmasını ve kaymamasını sağlamaktır. Topaçlar çeşitli özellikteki ağaçlardan birkaç formda yapılabilir. Bu formlardan birisi şimşir ağacından yapılan topaçlardır. Sert yapıya sahip olan şimşir ağacından yapılan topaçlar ağacın yapısından dolayı sarımtırak renge sahiptir. Ayrıca diğerlerine göre daha ağırlardır. Bu nedenle yerde daha uzun süre döndürülebilirler. Bu gibi birçok çeşit ağaçtan yapılan topaçlar da vardır. Topaçların çeşitli renklerde olanları vardır. Bazıları boyasızdır ama çevresi renkli çizgilerle süslüdür.

Sapan

“Y” harfine benzeyen çatallı dalın sap kısmı, el ile rahatça tutulacak ölçüde işaretlenip kesilir. Kesilen yer ile dalın üzerinde bulunan çıkıntılar, pürüzler bıçak veya benzeri aletlerle törpülenip temizlenir ve pürüzler ele takılmayacak hale getirilir. Üstteki “V” harfine benzeyen dalların her ikisi de beş santimetre ölçüp kesilir ve uçları bıçak yardımı ile temizlenir. “V” harfinin uçlarına lastik bağlanmalıdır. Bunun için her iki ucun yakın yerlerine lastiklerin kaymaması için birer kertik açılır. “V” şeklindeki çatalın her iki ucunda açılan kertiklere lastikler bağlanarak düğüm atılır. Oyuncağın yapımı için alınan deri parçası makas yardımıyla oval şekilde kesilir. Ovalin uçlarından makasla lastiğin geçeceği kadar iki delik açılır. Sıra “V” harfinin iki ucuna bağlanan lastiklerin uçlarını birleştirmeye gelmiştir. Lastiklerden birinin ucu derinin deliğinden geçirilip iple bağlanır sıkı düğüm atılır. Lastiğin diğer ucu da aynı şekilde derinin diğer deliğinden geçirilip iple düğüm atılır. Derinin parlak, renkli yüzeyi dışa, “U” halini alan içi ise sapana doğru bakmalıdır.

Ok ve Yay

Öncelikle dalın üzerinde bulunan küçük dal parçacıkları çakı veya maket bıçağı yardımıyla temizlenir. Dalın her iki ucundan 1-1,5 cm içeriye, yayı germeye kullanılacak lastik veya yorgan ipini takmak için kertik açılır. Yayı germek için kullanılacak ip dalın uçlarına açılan kertiklerden birine bir tur dolanır ve sıkıca bir düğüm atılır. Sonra dal biraz bükülür. Dalın diğer ucundan biraz bastırarak dal açılmış bir “U” harfi şekline getirilip ipin diğer ucu diğer kertiğe bir iki tur sarılır. Sıkıca düğüm atılır. Böylece ip oldukça gerilmiş olacaktır. Ok yapmak için küçük parmak kalınlığında elli santimetre uzunluğunda düzgün bir dal parçası veya çıta kullanılır. Dal parçası kullanılacaksa tamamen düz olmalıdır. Üzerindeki küçük dal parçacıkları çakı ile temizlenmelidir. İpin okun içine iyice oturması için okun ucuna “V” şeklinde kertik açılır.