Kâğıt Sanatı

Origami

Japonca “ori” (katlamak) ve “gami” (kâğıt) sözcüklerinin birleşiminden meydana gelmiş olup kâğıt katlama sanatına verilen addır. İsmi Japonca olsa da Çin kaynaklı bir sanat olduğunu iddia eden kaynaklar da vardır. Genellikle kare kâğıt parçalarını kesmeden ve yapıştırıcı kullanmadan, sadece katlayarak, çeşitli canlı ve cansız figürler oluşturarak yapılmakla birlikte, dikdörtgen kâğıtlardan, hatta kâğıt paralardan yapılan modeller de oldukça fazladır. Kesme işleminin de kullanıldığı türe “kirigami” denir.

Origami; klasik origami ve parçalı origami olmak üzere iki çeşittir. Klasik origami genellikle tek parça kâğıttan yapılır. Çok fazla olmasa da iki veya üç parçanın kullanıldığı klasik origamiyle çeşitli hayvan veya eşya figürleri yapılır. Modüler origami olarak da adlandırılan parçalı origami birbirinin benzeri parçaların birleştirilmesiyle oluşturulur ve hayvan veya eşya gibi somut figürlerden çok, üç boyutlu geometrik figürlerin yapılmasında kullanılır. Parça sayısında bir sınır olmayan parçalı origami tak-çıkar oyuncaklarına benzer ve aynı parçalar kullanılarak birçok değişik figür üretilebilir.

Origamide genel olarak kare şeklinde kâğıt kullanılsa da kâğıdın şeklinde bir sınırlama yoktur. Günümüzde origaminin birçok değişik türleri ortaya çıkmıştır. Mimari origami, pop-up origami, kirigami (kâğıt kesme sanatı) bunlara örnek verilebilir. Modern origami olarak da adlandırılan bu tür origami türlerinde yapıştırma ve kesme serbest bırakılmıştır. Origamiyi kirigamiden ayıran özelliği; kirigaminin simetrik, origaminin ise şekil yapma biçimlendirme sanatı olmasıdır. Origami dünyaca ünlü bir sanattır.

Turna kuşu, Japon kültüründe önemli bir yere sahiptir. Aynı önem origami turna için de geçerlidir. 1.000 adet turna kuşu yapanın uzun ve iyi bir yaşam süreceğine inanılır. Turna kuşunun günümüzde popüler olmasının nedeni Sadako Sasaki isimli 11 yaşındaki bir kız çocuğudur. II. Dünya Savaşı sırasında Hiroşima'ya atılan nükleer bomba nedeniyle lösemi hastası olan bu küçük kız, iyileşme umuduyla turna kuşu yapmaya başlar. Ama 664. turnasını bitirdikten sonra hayata veda eder. Onun anısına bombanın atılışının her yıl dönümü 6 Ağustos'ta Japonya ve dünyadan çocuklar evrensel barış adına turna kuşu yapıp, Sadako'nun Hiroşima'daki anıtına gönderirler.

Çoğu kitap origami modellerinin yapımında kullanılan temel tekniklerle başlar. Bunlar temel diyagramları içerir; dağ katlaması, vadi katlaması, ters katlama gibi... Ayrıca çeşitli modellerin yapımında kullanılan, standart isimli kaideler vardır. Mesela kuş kaidesi, kanat çırpan kuş yapımında orta aşamalardan biridir.

Modüler origami belli sayıda benzer parçaları bir araya koyarak, bütün bir model yapılmasıdır. Normalde parçalar basittir ama birlikte oluşturdukları form göz alıcıdır. Kusudama gibi çoğu modüler origami, dekoratif küre biçimli modellerdir. Kusudama iplik ve yapıştırıcı gibi malzemelere de izin verir. Çin kâğıt katlama stili 3 boyutlu modellerden oluşur ve çok sayıda parçanın bir araya gelmesiyle oluşan ayrıntılı modellerdir. Bazen kâğıt para modül yapımında kullanılır. Bu stil Amerika'da yaşayan Çinli göçmenler tarafından geliştirilmiştir ve “Golden Venture” olarak adlandırılır.

Daha çok dekoratif ve hobi olarak kullanılır sanılsa da origaminin birçok faydalı, çevre dostu ve pratik kullanım alanları vardır. Örneğin Miura katlaması, bir hamleyle açılıp bir hamleyle kapanabilen, sık sık bakmaya müsait ziyaretçi broşürü ve turist haritalarında ve uzaya gönderilirken küçük, uzayda açıldığında geniş olması gereken anten veya güneş enerjisi toplayan panolar gibi şeylerin tasarımında kullanılır.

Bir benzeri teknik, lamba gölgeliği yapmaya ya da başka benzer teknikler örneğin mimaride düz metal plakalar ile çok yönde bükük düzeyleri oluşturmaya yarar. Günlük kullanımda mektup zarfı, kesekâğıdı birer origami uygulaması olarak düşünülebilir; tutkal gerektirmeyen tasarımları da vardır. Aceleyle yapılmış kâğıt kâselerde yemek servisi yapılabilir, atık kâğıttan kolay yapılabilen açık kutu kabuk, çekirdek, kemik, kılçık gibi şeyleri toplamak için masaya koyulabilir, sonra da içindekiyle birlikte kaldırılabilir. Kâğıttan oyuncak uçurtma, tabanca, kayık, şapka hem yapımı hem oynanması çok bilindik oyuncaklardır.

Kirigami / Fuyang

Kirigami, Japonca “kiru” (kesmek) ve “gami” (kâğıt) sözcüklerinin birleşiminden meydana gelmiş olup kesme işleminin de kullanıldığı kâğıt katlama sanatına verilen addır. Genelde kirigami katlanmış bir temel ile başlar, ardından kâğıt kesilir ve kâğıt düzleştirilerek açılır, kirigami tamamlanır. Kirigami genelde simetriktir; kar taneleri, yıldızlar veya orkideler gibi. Kirigami ile açılır kapanır modeller arasındaki fark; kirigami tek bir kâğıttan kesilerek dizayn tamamlanır. Açılır kapanır modeller ise birkaç parça yapıştırılarak yapılabilir. Fuyang ve kirigami, aslında ikisi de aynı şeydir. Fuyang Çinlilerin, kirigami ise Japonların kâğıt kesme sanatıdır. Kâğıtları keserek motif verme işlemi – sanatıdır. Kâğıt, kesilerek değil de sadece katlanarak kullanılırsa origami olur. Türk el sanatımızdan olan kat’ı sanatına biraz benzerlik göstermektedir, belirgin farkı ise kat’ı sanatında kâğıt kesilerek değil oyularak işlenir.

Aslında birçok kültürde çeşitli kâğıt kesme sanatları mevcut olmasına rağmen en çok bilineni Japon kültürünün ayrılmaz bir parçası olan origaminin temel formlarında katlanmış kâğıdın makas ya da kesici kullanarak şekillendirilmesi olarak tanımlanan kirigamidir.

Doğu kültüründe yaygın bir sanat olan kirigaminin XVII. yüzyılda ortaya çıktığı düşünülmektedir. İlk zamanlarda tapınaklarda tanrılara sunulmak üzere yapılmıştır. Japonların birçok geleneksel motifleri ve kirigaminin bir çeşidi olan monkiri üretilmiştir. Monkiri ile özellikle şehir amblemleri tasarlanmıştır. Monkiri Japoncada “amblem kesme” anlamına gelmektedir.

Fuyang

Çin’in doğu kesiminde yer alan Anhui eyaletinin Fuyang bölgesinde eski el sanatlarından “kâğıt kesme” sanatı çok yaygındır. Yerel halktan kâğıt kesme becerisi olanlar, eserleriyle geçim sağlamaktadırlar. Çin’in güney ve kuzey kesimlerinin buluştuğu şeritte yer alan Fuyang’ta kâğıt kesme eserler, kuzey kesimdeki eserlerin saflığı ile güney kesimdeki eserlerin zarafetini birleştirerek kendine özgü özellikler oluşturmuş. Fuyang kâğıt kesme sanatı devlet düzeyindeki maddi olmayan kültür mirasları listesine alınmıştır. Fuyang bölgesinde kâğıt kesme sanatı 1500 yıl önce güney ve kuzey hanedanları döneminde ortaya çıkmış. Bugüne kadar korunabilen kâğıt kesme eserler 200 yıl önceki Qing Hanedanı döneminden kalmış. Çin’deki kâğıt kesme sanatı, doğduğu bölgelere göre Sarı Nehir havzası, Huahihe Nehri havzası, Yantze Nehri havzası ve Zhujiang Nehri Havzası olmak üzere dört çeşide ayrılabilir.

Japon kâğıt katlama sanatları hakkında detaylı bilgi için “Sanat Tarihi” bölümümüzün “Japon” altbölümüne bakabilirsiniz.

Kaynaklar

https://tr.wikipedia.org