Intarsia

Intarsia, kakmacılık sanatıdır. Çeşitli kaplama, fildişi, kemik, sedef, formika, seramik, mermer ve metal levhalardan elde edilen kompozisyonların masif ağaç veya yüz kaplama üzerindeki yuvalarına yerleştirilmesine “kakma”, bu işi yapana “kakmacı”, bu işlemin kendisine de “kakmacılık” denmektedir. Kelimenin Almancası olan “İntarziye” ve Fransızcası olan “Marketri” de dilimizde Türkçesi kadar çokça kullanılmakta. Kelimenin Latince “interserere”den türetildiği düşünülmektedir.

Kakma işlemi yukarıdaki tanımlarda da belirtildiği gibi çeşitli gereçlerden yapılabilir. Bunlara yapılış tekniklerine göre “masif kakma”, “rölyef kakma”, “zemin döşeme”, “blok mozaik”, “formika kakma”, “metal kakma”, “sedef kakma” vs denilmektedir.

Kakmacılığın tarihi çok eskidir. Hemen her millete ait eski devirlerde yapılmış kakmalı eşyalara rastlamaktayız. Bunların bir kısmı süsleme ihtiyacından doğmuşken, diğer bir kısmı da dini etkiler altında kalınarak sihirli veya görünmeyen varlıklara sahip olduğu inancını vermek için yapılmış.

Mısır VII. yüzyılda Arap egemenliği altında girdi ve teslim olduğunda dekorlar ve kakmacılık gibi sanatlar (ahşap kakma) yerli sanatı, fayans desenleri vb  Mağrip bölgesine yayıldı. Önce Endülüs ve Sicilya ile beraber  kakmacılık tekniği zaten İslâmî Kuzey Afrika’da mükemmelleştiğinden sonra Hıristiyan Avrupası’na da tanıtıldı. Bu sanat daha da gelişti Siena’da Sienese ustaları tarafından Orvieto katedral figüratif intartsia ile ilk görünümü Batı’da aldı. Miladi 1330’da yapılan ve XV. yüzyılda da devam ederek kuzey İtalya’ya on beşinci ve on altıncı yüzyıllarda, ardından Almanya’ya yayıldı.  Sonraki on altıncı yüzyılda Flaman ustalar tarafından Londra’da kullanılmaya başlandı. Kakmacılığın en ayrıntılı örnekleri arasında büyük bir lüks ve prestij ürünü biçimi vardı. Bu dönem dolapları, hâlâ bulunabilir. 1620’den  sonra, kakmacılık yerini kibar marangozculuğa bırakma eğilimine girdi.

Eski Peru’da tapınaklar ve tanrısal figürler renkli taşlardan yapılmış, Mısır’da MÖ 3000 yıllarında kabuklar veya parlak böcek kanatları ağaçtan yapılmış tabla üzerine yapıştırılarak bir nevi kakma elde edilmiş. Eski Yunanistan’da mobilyalar ince fildişi plakalarıyla süslenirdi.

Ağaçtan yapılan kakma işleri 1550 yılına kadar omuz bıçağı ile yapılıyordu. 1560 yıllarında ince kıl testerelerle yapılan kakmalı mobilyalar bugünkü Avrupa memleketleri müzelerini süslemektedir.

Kakma işleminde 1462 yılına kadar doğal renkli ağaçlar kullanılırdı. Bu tarihte Venedikli Lendinare Kardeşler ağacı kaynayan yağ içinde boyamak ve sıcak kum içinde yakarak gölge verme tekniğini bulmuşlar.

Kakmacılık çeşitli şekil, boyut ve derinlik yanılsaması ile bir mozaik gibi bir resim oluşturmak için birlikte monte edilebilir türlerin; (odun gibi) kullanan bir ahşap tekniktir. Kakmacılık desen varyasyonu oluşturmak için doğal tahıl desen ve renk (ama lekeleri ve renkleri kullanılabilir türden olmalıdır) kullanarak, ahşabın farklı türleri seçimi ile oluşturulur. Kalıp içinde kullanılmak üzere belirli ağaç seçildikten sonra, her bir parça ayrı ayrı kesilerek birleştirilir. Bazen desen alanlarında daha fazla derinlik oluşturmak için farklı ağaçlar yetiştirilir. Sonra tek tek parçaları eksiksiz olarak, bir “jig-saw puzzle” gibi birbirine takılır. Ahşabın yanı sıra: Mermer kakma, sert taşlar, yarı kıymetli taşlar gibi materyaller ile de yapılabilir. “Inglese” içinse sert taşlar temin edilmektedir. Renkli mermerler ile birlikte, renkli taşlar beyaz işlemeli veya siyah mermer kullanılabilir. Bazı örneklerine  on beşinci yüzyıl ortalarında rastlanan kaplamalarda  incelik ve karmaşıklık ile zirveye ulaşıldığı görüldü. Daha karmaşık tasarımlar  yaklaşık XVII. yüzyılın başlarında Napoli’de geliştirildi. Roma'da Aziz Petrus Bazilikası zemini bir mermer kakmacılık örneğidir. Özellikle kayda değer bir örnektir.

Kakma Nasıl Yapılır?

Altın ya da gümüş gibi metal plaklar, metalde esnemeyi önleyen zifte ısıl işlemle yapıştırılır. Çok sayıda ve çeşitli şekillerde uçları olan çelik kalemlere, çekiçle binlerce defa vurularak metal levhanın yüzeyi kabartma desenlerle süslenir.

Kakmacılığın tekniği budur. Kabartmalar, maden plakasına içten ve dıştan veya hem içten hem dıştan çelik kalemlere çekiçle vurularak, detaylar işlemek suretiyle elde edilmektedir.

Kakma sanatında tasarım büyük önem taşıyor. Tasarım, yapılacak ürünün özelliğine göre şekilleniyor. Ön taslak çalışması hazırlanır ve müşteriyle yapılacak görüşme sonrasında detaylı tasarımlara geçilir. Detaylı tasarımlar tamamlanınca sıra uygulama tasarımına gelir. Bundan sonra artık astarın çekilmesi, dövü, sıvama teknikleri kullanılır, form vermek için de kakma işleminde desenler, kabartma teknikleri devreye girer.

Desen ve kakma işlemi bittikten sonra işin sade kısmına geçilir. Kaynak kesiminde ise, parçalara bölünen ürünlerin birleştirilme işlemi yapılır. Sade işleminden sonra deyim yerindeyse makyajı, yaldız işlemi yapıldıktan sonra ürün müşteriye sunulur hale gelir.

Kakmacılıkta Kullanılan Araç ve Gereçler 

Tezgâh: Üzerinde çeşitli uygulamaların yapıldığı araçtır.

Kakma sehpası: Üzerinde kakma işleminin yapıldığı araçtır.

Biz: Kakmacılık çalışmalarında kaplamalara kıl testere lâmasının takılması için delik açmaya yarayan tahta saplı, ucu sivri delme aracıdır.

Matkap makinesi ve ucu: Matkap makineleri, iş parçasına delik açılmasında kullanılan araçtır. Kakma için hazırlanan iş parçasının kalınlığı bazı durumlarda biz ile delinmeye uygun olmayabilir. Bu durumlarda delik açma işlemi matkap ile yapılır.

Oyma kalemleri: Ağaç birleştirmelerinde zıvana açma, diş açma, kanal açma, yuva açma gibi işler için kullanılır. Oyma kalemlerinden masif kakmacılıkta, ağaç üzerine kakma yuvalarının açılması için yararlanılır.


Düz oyma kalemleri: Ağaç oymacılığında malzeme üzerine çizilen motiflerin düz kısımlarının oyulması için kullanılır. Gövde kesiti ve kesici ağzı düz biçimdedir.

Oluklu oyma kalemleri: Ağaç oymacılığında malzeme üzerine çizilen motiflerin kavisli kısımlarının oyulmasında kullanılır. Gövde kesiti ve kesici ağzı kavislidir.

Kıl testere kolu: Kesme işini yapan kıl testere lâmasının takıldığı araçtır. U biçiminde bir gövdesi ve bu gövdeye bağlı bir sapı vardır. Gövdesinin iki ucunda bulunan kelebek vida sistemi, kıl testere lâmasının gergin olarak sıkıştırılmasını sağlar.

Kıl testere lâması: Kıl testere koluna takılarak kesme işlemini yapan araçtır. Çeşitli kullanım amaçlarına göre yapılmış lâma ölçüsü ve diş yapısına sahiptir. İş parçasındaki motiflerin özelliklerine uygun kıl testere lâması seçilir. İnce motifli işlerde ince kıl testere lâması tercih edilir.

Kakma bıçağı: Çeşitli motiflerin kesilmesi için kullanılabilecek şekilde çelik malzemelerden hazırlanmış keskin uçlu araçlardır. Kesici bıçak kısmı ile sap kısmından oluşmuştur. Sap kısımlarının yapımında meşe ve gürgen gibi sert ağaçlar kullanılır.

Kaplama testeresi: Kaplamaların kesilmesinde ve alıştırılmasında kullanılan araçlardır. Kesici ağızları olan metal lâmanın her iki eğimli kenarına, çok küçük ve geniş açılı dişler açılmıştır. Ayrıca, diş dibinden diş ucuna doğru bıçak gibi pahlı olarak bilenmiştir. Kesilecek kaplama, düzgün bir tabla üzerine konarak bir mastarla bastırılır. Testere lâması mastarın kenarına dayanır ve geriye doğru çekilerek kesme işlemi yapılır.

Son yüzey araçları: Kakma işleminden sonra iş parçasına son şeklini vermek için zımpara, pinoteks (ahşap koruyucu), dolgu verniği, cilâ gibi gereçler kullanılır. Bu gereçlerin iş parçasına uygulanması için zımpara takozu, çeşitli fırça ve cilâ topu gibi araçlardan yararlanılır.

Zımpara takozu: Ağaç ya da plâstik malzemelerden yapılmış araçlardır. İş parçasının zımparalanması işleminde zımparanın üzerine sarıldığı zımpara takozu kullanılır. Zımpara takozu, kontrplâk yüzeyinin eşit seviyede zımparalanmasını sağlar.

Fırçalar: Fırçalar, dolgu verniği ve cilânın iş paçasına sürülmesinde kullanılır.

Cilâ topu: Temiz bir kumaş parçasının içine, küçük kumaş parçaları sıkıştırılarak top şekline getirilmesi ile oluşan cilâlama aracıdır. Cilâ topu, cilâya batırılır ve cilâyı emmesi sağlanır. Daha sonra iş parçasına sürülür.

İşkence: Kakma çalışmalarının tutkallanmasında kullanılan vidalı sıkıştırma aracıdır. İşkencelerin sap kısmı ağaçtan, uzun lâma kısmı ve vidası çelikten, diğer kısımları ise dökümden yapılmıştır. 

Yardımcı tabla: Arasında, tutkallanan kakma parçalarının sıkıştırıldığı, yüzeyleri düzgün tahtalardır. Kakma çalışmaları kontrplâkların yüzeyine tutkallanır, kesilerek şekillendirilir ve proje durumuna getirilir.

İş resmi: Kakma çalışmasının motif ve çizimlerinden oluşan projeleridir.

Ambalâj kâğıdı: Kakma parçalarının tutkallanmasında, tutkalların yüzeye çıkarak yardımcı tablalara yapışmasını önlemek için kullanılan kâğıtlardır.

Kontrplâk: 0,6-1,2 mm kalınlığında, en az üç kaplamanın damarları birbirine dik gelecek şekilde üst üste tutkallanmasından oluşan ince, esnek ve dayanıklı tahtadır.

Masif: Kabuk, dal ve budaklarından temizlenerek uygulamaya hazır duruma getirilmiş ağaçlardır. Yetişen ağaçların bir kısmı kesilerek ağaç işlerinde kullanılmak üzere tomruk durumuna getirilir. Tomruklar elde edildikleri ağaçların sertlik, damar yapısı, renk, budak yapısı, çap ve boy ölçüleri gibi özelliklerini taşır. Tomruklar kakmacılıkta masif ya da kaplama durumuna getirilerek kullanılır.

Kaynak