Örgücülük

Örgü, insanların en temel ihtiyaçlarından olan giyinme ihtiyacını karşılamak amacıyla başlamış, daha gelişen teknoloji ile dekoratif, hobi ve sosyal faaliyetlerde kullanılan bir el becerisi uğraşıdır. Özellikle günümüzde ev hanımlarının vazgeçilmez hobisi haline gelmiştir. Günümüzde çok kaliteli iplik firmalarının da akıllı ip gibi çeşitli ürün sunmalarıyla örgü işi daha da güzel ve renkli hale gelmiştir. Örgüler, geleneksel sanatlar içerisinde önemli bir yer tutmakta hâlâ devam etmektedir.

Türk el sanatları, iğne, tığ, firkete, mekik vb. aracılığıyla ipek, pamuk ipliklerle ince örgüler, tığ, şiş, yün iplikle yapılan kalın örgülerden oluşan zengin bir birikime sahiptir. İnce örgüler, tentene, oya, bağ / düğüm işi (Kastamonu Düğümü), keseler, oyalar (iğne, boncuk vb); Kalın örgüler elde veya makinede (trikotaj) olarak iki türlü bulunmaktadır. Örgü; elde kullanılan yalın araçlarla tek ipliğin kendi üzerine bükülüp kıvrılarak çeşitli ilmeklerle tutturulması veya düğümlenmesi ile yapılmaktadır. Kalın örgüler, çorap, eldiven, diz bağları, çedikler vb. doğal yün veya tabii boyalarla boyanmış yün iplerle yapılan bu örgüler arasında pamuk ipliği ile yapılanlara rastlanmaktadır.

İnsanlık tarihi kadar eski olan örme sanatı, insan yaşamının geçirdiği gelişim dönemlerine paralel olarak değişim göstermiştir. İhtiyaçların karşılanmasında giyecek, ev eşyası ve süs eşyalarının yapımında kullanılan örgü teknikleri her geçen gün kullanım alanlarını genişletmektedir. Şiş örgücülüğü hem zevkli bir uğraş, hem de ekonomik bir sanattır.

Şiş Örgücülüğünde Kullanılan Gereçler (İpler)

Pamuk, keten, yün, ipek, naylon vb. dokuma maddelerinin uzun, ince liflerinin birlikte bükülmüş durumuna iplik denir. El örgüsünde kullanılan en önemli malzeme kuşkusuz örgü ipliğidir. Şiş örgücülüğünde kullanılacak ipliği doğru seçmek ve iplik türü hakkında bilgi sahibi olmak, örgünün başarılı olması açısından büyük önem taşımaktadır. Günümüzde çok çeşitli örgü iplikleri kullanılmaktadır.

Yün İplikler

Bazı otla beslenen memeli hayvanların vücudu örten yumuşak kıl demetine “yün” denir. Örgücülükte en çok tercih edilen ipler yün iplerdir. Yünler bükümlerine, kalınlıklarına, yün cinsine göre değişik isimler alır.

Pamuk İplikler

Pamuk ipliği, yün ve iplikten daha az esnektir. Ama suya, sürtünmeye, aşınmaya, 120°C sıcaklığa ve alkalilere karşı dayanıklıdır. Örgücülükte daha çok sodyum hidroksit yardımıyla merserize (pamuk ipliklerinin ipekleştirilmesi) edilmiş pamuk iplikleri kullanılır. Merserize iplikler parlak ve dayanıklıdır.

Sentetik İplikler

Örgü ipliklerin %55’ini sentetik ipler oluşturur. Tabi iplere ve yünlere karıştırılan sentetik maddeler iplerin dayanıklılığını arttırır. Sentetik ipler yünlere karıştırıldığında keçeleşmeyi önler. Bu özelliklerinden dolayı yün, tiftik ve pamuğa değişik oranlarda karıştırılır. Örgücülükte %100 sentetik olan iplikler de kullanılır. Sentetik ip çeşitleri naylon, orlon, dakron, reyondur. Bu iplikler arasında en çok kullanılanı orlondur. Sentetik iplikler temizlenmesi kolay ve ekonomik olduğu için daha çok tercih edilmektedir.

Şiş Örgücülüğünde Kullanılan Temel Teknikler

Şiş örgücülüğünde kullanılan temel tekniklerde önemli olan ipliğe ve modele uygun teknikleri doğru şekilde kullanmaktır.

Yüz İlmek

İlmek atılan şiş sol ele, boş şiş ise sağ ele alınır. Sağ eldeki boş şiş önden arkaya doğru ilmeğin içinden batırılır. İşaret parmağı ile şişe alttan yün ip dolanır. Şiş arkadan öne doğru yeni bir ilmek ile çekilir. Bu şekilde yüz ilmek oluşturulur.

Ters İlmek

İlmekli şiş sol ele, boş şiş sağ ele alınır. Sağ eldeki boş şiş arkadan öne doğru ilmeğin içinden batırılır. Ters ilmek oluşturulurken yün mutlaka şişin ön tarafında olmalıdır. Yün, şişe önden arkaya doğru dolanır. Şiş örgünün arka tarafına yeni bir ilmekle çekilir. Bu şekilde ters ilmek oluşturulur.

Lastik Örgü

Ters ve düz ilmeklerin sırayla örülmesiyle meydana gelir.1/1 lastik, 2/1 Lastik, 2/2 lastik gibi farklı lastik örgüler oluşturulabilir.

Artırma

Sağ şiş üzerindeki bir ilmeğin önünden, arkasından veya içinden yün ipi dolayarak ikinci bir ilmeğin oluşturulması işlemidir. Yapılan işin modelinin veya deseninin oluşturulmasında ilmek artırma işlemi uygulanır. İlmek artırma, örgünün sıra başlarında, ortalarında, sonlarında şekil vermede uygulanır.

Eksiltme

Sağ şiş üzerindeki ilmek ile sol şiş üzerindeki ilmeğin birlikte alınıp sağ şiş üzerine tek bir ilmek olarak çıkartılması işlemidir. Örgü çanta yapımında desen ve motif oluşturmada ilmek eksiltme tekniği uygulanır.

Saç Örgüsü

Şiş üzerindeki ilmeklerin çapraz olarak yer değiştirmesi sonucu oluşan saç örgüsü, en çok tercih edilen modeller arasındadır. Farklı sayıda ilmek kullanılarak değişik modeller üretmek mümkündür.

Geleneksel halk el sanatları içerisinde el örgücülüğünün yeri tartışılamayacak kadar önemlidir. Süslemeye ve süslenmeye yönelik bir el sanatı olan örgücülük, özellikle Anadolu’da kadınlarımızın boş zamanlarını değerlendirmek için çeşitli basit araçlar kullanarak birbirinden güzel motifler, desenler oluşturmasıyla çok büyük aşama kaydetmiştir. Şiş dantel örgücülüğü, toplumuzdaki çeyiz geleneği nedeniyle yoğun şekilde yapılmaktadır. Şiş dantelinin diğer bir adı da “şifre danteli”dir. Her motifin şifresi kendi içinde anlamlı kelimelerle belirlenmiştir. Bu şifrelerin dili bütün dünyada aynıdır. Şiş dantel eğitimlerinde de öncelik bu şifrelerin çözümlerinin öğretilmesidir. Tek bir şifre yanlış okunduğunda bütünlük tamamen bozulmakta, motiflerin uçları denk düşmemektedir. Emeği fazla olan ama sonucunda ortaya çıkan eserin muhteşemliğinin bu yorgunluğu unutturduğu ve bir zevke dönüştürdüğü şiş dantel sanatı ile akla gelebilecek her türlü örtü, giysi ve aksesuar yapılabilmektedir. Bu ince iş, kültürel bir değer olarak korunmalı, mevcut olan motiflerin yanına yeni yeni motifler katılarak zenginleştirilmeli ve gençlere sevdirilerek gelecek kuşaklara aktarılmalıdır.

Kaynaklar

http://www.unutulmussanatlar.com

https://tr.wikipedia.org